Schaamte

Zomaar, van de ene op de andere dag, weigerde ze om haar, voorheen lievelingstrui, aan te trekken. Ze vond hem stom en deed hem zeker niet meer aan naar school. Ik begreep er niets van, wat was er nou ineens aan de hand? Later kwam de spreekwoordelijke aap uit de mouw. Op school had iemand gezegd dat haar trui voor baby’s was.

Ze schaamde zich voor haar trui en wilde niet dat anderen haar zouden uitlachen. De bedachte oplossing was simpel en doeltreffend op de korte termijn, gewoon niet meer doen. Op de lange termijn werkt dit natuurlijk niet zo.

Veel kinderen krijgen vroeg of laat te maken met schaamte gevoelens. Wat is schaamte precies en hoe ga je er als ouder mee om? Nog belangrijker, hoe leer jij je kind hiermee omgaan? In deze blog kom je hierachter.

Schaamte, wat is het?

Schaamte is een emotie, een gevoel. Net zoals boosheid, verdriet en angst. Het is een hele krachtige en sterke emotie want het heeft te maken met het afwijken van de ‘norm’ en voedt de angst om niet geaccepteerd te worden. Iets wat wij mensen koste wat het kost willen vermijden. Wij zijn groepsdieren en willen erbij horen.

Daarnaast: Schaamte is zo'n krachtige emotie omdat je je er niet aan kunt onttrekken. Schaamte is een bijzonder pijnlijke emotionele ervaring die je tot in je tenen voelt: je wordt warm, je voelt de aandacht op je gericht en je zou wel door de grond willen zakken (Guldner (2015)

Schaamte komt vooral voor in sociale situaties

• Je zegt iets verkeerds en anderen lachen je uit.
• Je zit in de klas en je weet het antwoord op een vraag niet.
• Je probeert iets te zeggen, maar niemand luistert naar je.
• Je wordt niet uitgenodigd voor een feestje terwijl je dat wel had verwacht.
• Je bent je gymspullen kwijt en je ouders zeggen ‘Dit kan alleen jou gebeuren, want jij vergeet altijd alles’.

Al deze situaties doen een beroep op het schaamtegevoel. In deze situaties kijk je als het ware door de ogen van een ander naar jezelf en wat je ziet, valt tegen. Je bent dom, onhandig, niet de moeite waard, niet leuk genoeg enzovoorts (Stegge & Thomaes, 2007). 

Wat ervoor kan zorgen dat je situaties uit de weg gaat. Bijvoorbeeld, niks meer zeggen in de klas, want dan kan je ook niet uitgelachen worden. Of zeggen dat je toch niet naar het feestje wilde, want dan doet de afwijzing minder pijn.

Is schaamte ook ergens goed voor?

Hoewel we het hiervoor vooral hebben gehad over de negatieve invloed van schaamte gevoelens, hebben we het gevoel niet zomaar. Net zoals alle andere gevoelens heeft ook schaamte een functie.

Schaamte helpt je om je aan te passen aan de normen en waarden van een groep. Het zorgt ervoor dat jij je sociaal passend kan gedragen. Schaamte heeft een soort ‘corrigerend’ effect. Het geeft je zo’n rot gevoel dat je het wil voorkomen en zal je dus je gedrag aanpassen.

Gevoelig voor schaamte

Ieder kind heeft weleens last van schaamte en het is normaal. Hoe komt het dat het ene kind gevoeliger is voor schaamte dan het andere?

Aan de ene kant heeft dat te maken met je persoonlijkheid. Iedereen is anders en er zijn ook kinderen die zich onzekerder voelen, zich iets sneller persoonlijk aantrekken en die eerder negatief over zichzelf denken.

Opvoeding

De andere kant is de manier waarop wij als ouders met onze kinderen omgaan. Stel je voor je kind is weer vergeten zijn gymspullen mee van school te nemen en jij rolt met je ogen en zegt dat het ook altijd hetzelfde is en hij het ook nooit onthoudt. Je kind slaat zijn ogen neer en is stil of reageert vanuit boosheid.

Je bent je er waarschijnlijk niet bewust van, maar wat er hier gebeurt, is dat jij je kind schaamte aanpraat. Hij weet het zelf namelijk ook al en waarschijnlijk heeft hij het in zijn hoofd ook al tegen zichzelf gezegd. Als wij onze kinderen aanspreken op wie zij ‘zijn’ doet dit iets met hun zelfwaardering. Ze denken niet ‘Dit was onhandig dat ik die gymspullen ben vergeten’ maar ze denken ‘Ik BEN ook zo onhandig’.

Ze kunnen steeds negatiever over zichzelf gaan denken: ‘Ik kan ook niks’. Ze worden bang voor de reacties van hun omgeving, bang om fouten te maken en gaan dingen vermijden, zodat ze maar niet geconfronteerd worden met die schaamte gevoelens. Voor je het weet zitten ze in een negatieve cirkel.

Stappenplan: hoe reageer je wanneer je denkt dat je kind zich schaamt?

Maak het bespreekbaar. Als je denkt dat je kind zich ergens voor schaamt praat er dan over. Dit stappenplan kan je als houvast gebruiken.

Benoemen

‘Je wil die trui niet meer aan. Ik wil graag snappen waarom dat zo is, vertel eens’

Erkennen

'Ah, de kinderen uit je klas zeiden dat je trui voor baby’s is. Schaam jij je nu als je die trui aan hebt?'

Accepteer

‘Nu snap ik beter waarom je de trui niet aan wil. Het hoeft ook niet. Ik laat hem in de kast voor als je het wel wil. Jij bepaalt zelf wat je mooi vindt’ Normaliseer ‘Iedereen schaamt zich wel eens. Laats had ik het zelf nog toen…’

Belangrijke reminder: vermijd het aanpraten van schaamte. Probeer uitspraken als ‘Waarom ben jij ook altijd zo onhandig?' of ‘Waarom moet jij nou weer zo doen?’ te vermijden. Kijk naar de intenties en realiseer je dat kinderen niet expres dingen fout doen. Ze zijn aan het leren en dan gaan er dingen fout.

Help!

Wanneer het vaker voorkomt dat jouw kind zich ergens voor schaamt, iets daardoor niet durft te doen of wanneer dit een belemmering wordt, dan wil je je kind graag helpen. Heb jij geen idee hoe? Kom dan naar onze masterclass ‘van ik kan het niet’ naar ‘ik durf het wel’. Op 23 mei 2023 geven wij deze online gratis masterclass. Al 1440 ouders gingen je voor!

Wat leer je in deze masterclass?

🔥​​​​ Hoe je als opvoeder de basis kunt leggen voor zelfvertrouwen.

🔥 Hoe jij op de beste manier kunt omgaan met de negatieve gevoelens van je kind.

🔥 Hoe je je kind zelf verantwoordelijkheid kunt geven, zodat het zelfredzaam wordt.

Zien we jou daar? Je kan je hier inschrijven.